2024 жылдың бірінші жартыжылдығында Қазақстанның Қаржы министрлігі салықтық және кедендік әкімшілендіруді жаңғыртуға, мемлекеттік бақылауды жақсартуға және мемлекеттік сатып алуды оңтайландыруға баса назар аударды. Негізгі жетістіктерге декларациялаудың жаңа жүйесін енгізу, трансферттік баға белгілеуге бақылауды күшейту және мемлекеттік қызметтерді цифрландыру кіреді. Сонымен бірге заңсыз сатып алынған активтерді қайтару бойынша жұмыс жүргізілуде.
Ведомствоның қызметі туралы шолуды PrimeMinister.kz сайтынан оқи аласыздар.
Салық салу
2024 жылдың бірінші жартыжылдығында мемлекеттік бюджетке 8,9 трлн теңге түсті.
Сонымен қатар жеке тұлғалардың банкроттығы мен төлем қабілетін қалпына келтірудің заманауи институтын құру бойынша жұмыс жүргізілді. Жаңа Заң енгізілген сәттен бастап 43 млрд теңге берешегі бар 13 мыңнан астам азамат банкрот деп танылды.
2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап жеке тұлғаларды жалпыға бірдей декларациялаудың үшінші кезеңі басталды. Бизнес құрылымдары «кіру» декларациясын тапсырады. Қазіргі уақытта 1 млн-нан астам есеп қабылданды.
Экспорттық-импорттық операциялар саласындағы валюталық бақылау функциясының бір бөлігі Мемлекеттік кірістер комитетіне берілді. Бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша орындалмаған міндеттемелер мәселелері бойынша құқық қорғау органдарына $3,3 млрд сомасына 335 материал берілді.
2024 жылғы 25 наурызда Мемлекет басшысы сыртқы экономикалық қызметке қатысушыларды бақылауды күшейтуге бағытталған Трансферттік баға белгілеу туралы заңға енгізілген түзетулерге қол қойды. Бұл мемлекет кірістерін жоғалтуға жол бермеуге және экспортталатын тауарларға әділ нарықтық баға белгілеуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар транзит әлеуеті күшейіп келеді. Үшінші елдермен өткізу пункттерінің өткізу қабілеті 36%-ға артты. 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында 600 мыңнан астам автокөлік құралдары өткізілді, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 160 мыңға артық.
Министрлік кедендік бизнес-процестерді цифрландыру мен оңтайландыру бойынша жұмысты жалғастыруда. 2024 жылдың сәуір айында экспресс-жүктерді электронды декларациялау жүйесі іске қосылды. Жыл соңына дейін «Кеден» АЖ жаңа кеден жүйесін кезең-кезеңімен енгізу жоспарлануда. Жаңа Салық кодексіне қатысты жұмыс жүргізілуде, оның мақсаты – бизнес үшін қолайлы жағдай жасау және сервистік қызмет көрсету мен цифрландыруға бағдарлау.
Мемлекеттік сатып алу
2024 жылдың бірінші жартыжылдығында мемлекеттік басқаруды жақсартудағы маңызды қадам 2024 жылдың 1 шілдесінде күшіне енген «Мемлекеттік сатып алу туралы» жаңа заңның қабылдануы болды.
Бұл заң сатып алынатын тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердің сапасын арттыруға, рәсімдерді жеңілдетуге және процестерді одан әрі автоматтандыруға бағытталған. Сатып алулардың қоғамдық мониторингі, олардың қорытындысына шағымдану тәртібін қайта қарау және өнім берушілердің жауапкершілігін күшейту үшін жаңа шаралар енгізілді.
Заң мерзімдерді қысқартуды және сатып алу рәсімдерін жеңілдетуді көздейді, шағымдарды ұйымдастырушының өзі қарайды, бұл процесті жеделдетуге мүмкіндік береді. Сатып алу қорытындылары сотқа шағымданған жағдайда рәсімдер тоқтатылмайды.
Жобалаудан бастап пайдалануға беру үшін жобаны басынан аяғына дейін бір мердігер іске асыратын құрылыс институтын енгізуге ерекше назар аударылады.
Бұдан басқа, оффтейк-келісімшарттарды пайдалана отырып, тауарларды кепілдендірілген сатып алу енгізілуде, ал қосалқы мердігерлікке берілетін жұмыс көлемі 50%-дан 30%-ға дейін қысқарды.
Ұлттық компаниялар мен «Самұрық-Қазына» қорының сатып алуларын біріктіретін Бірыңғай сатып алу платформасын құру маңызды жаңалық болды. Аталған платформа сатып алу туралы ақпарат пен процедураларға бірыңғай қол жеткізуді қамтамасыз етеді, процестерді едәуір жеңілдетіп, жеделдетеді.
2024 жылғы наурызда отандық өндірушілерді қолдау шаралары қабылданды, оның ішінде 30% мөлшерінде міндетті аванс төлеу, қамтамасыз етудің барлық түрлерінен босату және міндеттемелерді тиісінше орындамағаны үшін тұрақсыздық айыбын шарт сомасынан 10%-дан 3%-ға дейін төмендету қарастырылған.
Мемлекеттік аудит
Бірінші жартыжылдықта 2 трлн теңге бюджет қаражатына 847 аудиторлық іс-шара өткізілді. Шамамен 218 млрд теңге сомасына қаржылық бұзушылық анықталды. 174 млрд теңгеге бұзушылық жойылды. Министрлік аудиттің цифрлық құралдарын кеңейте отырып, бюджет қаражатын, мемлекеттік және квазимемлекеттік сектор активтерін басқарудың тиімділігін арттыру бойынша жұмысты жалғастыруда.
Тексеру комиссияларының төрағалары мен мүшелерінің лауазымдарына кандидатты іріктеу тәртібі мен бағалау өлшемшарттарын бекіте отырып, тексеру комиссияларының қызметін жетілдіру жөнінде заңнамалық шаралар қабылданды.
«Ұлттық қор – балаларға» жобасы
2024 жылдың ақпан айында қазақстандық балалар Ұлттық қордан алғашқы төлемдерді алды. Президент бастамашылық еткен «Ұлттық қор – балаларға» жобасы ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының 50%-ын 18 жасқа дейінгі балалардың жинақтаушы шоттарына аударуды көздейді. Оларды пайдаланудың негізгі бағыттары – тұрғын үй жағдайын жақсарту және білім алуға ақы төлеу.
Былтыр әлеуметтік жобаларды іске асыру бойынша көп жылдық тәжірибені ескере отырып, тиісті Заң қабылданды, оператор ретінде Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры анықталды.
Биыл 18 жасқа толған балаларға $100,05 есептелді. 2023 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша 18 жасқа дейінгі балалардың жалпы саны 6,9 млн адамды құрады. Аударымдарды egov.kz платформасы мен enpf.kz сайтынан бақылауға болады.
БЖЗҚ деректеріне сәйкес, 1 шілдеге қарай тұрғын үй жағдайын жақсартуға және білім беру ақысын төлеуге 16,6 мың өтінім берілді, оның ішінде 13 мыңға жуығы жалпы сомасы $1,3 млн-ға орындалды. Балаларға келесі қаражат есептеу 2025 жылдың ақпанына жоспарланған.
Заңсыз сатып алынған активтерді қайтару
Мемлекет басшысының тапсырмасы шеңберінде заңсыз сатып алынған активтерді мемлекетке қайтару және оларды экономикалық айналымға тарту бойынша жұмыс басталды.
Активтерді қайтару жөніндегі жұмысты Бас прокуратура жанынан арнайы құрылған комитет тікелей атқарады. Қаржы министрлігі осы активтерді басқару және әлеуметтік және экономикалық жобаларды іске асыруға қаражат бағыттау бойынша жұмыс жүргізуде.
Барлық қажетті заңнамалық база қабылданып, Арнайы мемлекеттік қор ашылды, онда қайтарылған активтерді сатудан түскен қаражат, сондай-ақ заңды жүзеге асыру шеңберінде тікелей түсетін ақша қаражаты жинақталатын шот ашылды.
Барлық қайтарылған қаражат бұдан әрі экономикалық және әлеуметтік жобаларды іске асыруға бағытталады, Қазақстан экономикасына жұмыс істейтін болады.
Цифрландыру және мемлекеттік қызметтер
Қазақстанның Қаржы министрлігі мемлекеттік қаржының цифрлы экожүйесі үшін жаңа құрылымды әзірледі. Ол мемлекеттік органдар мен кәсіпкерлердің цифрлы профилін құруды қамтиды. Бюджетті жоспарлаудың ақпараттық жүйесі шеңберінде әрбір жобаға өтпелі ID-нөмір берілетін болады, бұл оның іске асырылуын басынан аяғына дейін бақылауға мүмкіндік береді. Бюджет қаражатын тиімді пайдалануға бақылауды жақсартады.
Сондай-ақ «Жоспарлау және сатып алу кезінде нарықты талдау» құралы жүзеге асырылады, ол артық жоспарлауды болдырмауға және коммерциялық ұсыныстарды қолдану қажеттілігін болдырмай, процесті жеңілдетуге көмектеседі. «Бухгалтерлік операциялар деректерінің бірыңғай қоймасы» жобасы барлық қаржылық операцияның бірыңғай есебін қамтамасыз етеді. 2023 жылы жүйеге орталық мемлекеттік органдар қосылды, ал биыл жергілікті органдар да қосылады.
Министрлік сонымен қатар тасымалдаушылар үшін Өзбекстан аумағынан өтуге рұқсат беруді жеңілдетті. 2024 жылғы 15 сәуірден бастап Қазақстан мен Өзбекстанның ақпараттық жүйесін интеграциялаудың арқасында процесс толығымен автоматтандырылып, цифрлы форматқа ауыстырылды. Пилоттық жоба іске қосылған сәттен бастап 28 наурызда ШРБ-ның 11,2 мың рұқсаты берілді.
Маусым айынан бастап egov.kz және е-Лицензиялау порталында мемлекеттік қызметтер үшін төлем рәсімі жеңілдетілді. Енді пайдаланушыларға көптеген мәліметті толтырудың қажеті жоқ, бұл қателік қаупін азайтады және төлем процесін жеңілдетеді. Деректемелерді автоматты түрде қою қазір 198 ақылы мемлекеттік қызмет үшін жарамды.
2024 жылдың бірінші жартыжылдығында салық режимін өзгерту үшін жаңа Сервис іске қосылды, ол ҚҚС бойынша шектен асып кету және банктің мобильді қосымшасы арқылы режимді өзгерту қажеттілігі туралы ескертеді. Бұл айыппұлдар мен салық төлеушілердің қолайсыздығын болдырмауға көмектеседі.
Қаржы министрлігі 48 мемлекеттік қызмет көрсетеді, оның 44-і электронды түрде ұсынылады. 2024 жылдың алғашқы алты айында 11,5 млн мемлекеттік қызмет көрсетілді. Оларға смартфон арқылы қол жеткізуді қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізілуде. «eGov mobile» мобильді қосымшасында салық және кеден бағыттары, сондай-ақ аудиторлық қызмет бойынша 22 мемлекеттік қызмет қолжетімді.
